Addendum Nederlandse Geschiedenis

Dit is een toevoeging op de huidige geschiedenisboeken (addendum). Hierin staat kort omschreven wat de aanleiding is geweest van de VOC om af te reizen naar de Molukken.

 

De strijd voor onafhankelijkheid

Voor 1568 waren de Lage Landen onderverdeeld in verschillende gewesten. Lange tijd werden zij geregeerd door het machtige Spaanse rijk. Door onvrede over macht en religie, wilde de bevolking zich losmaken van de Spaanse overheersing. In 1568 pakten de mensen uit verschillende gewesten hun wapens op tegen de Spanjaarden. Zo begon de strijd voor onafhankelijkheid en ontstond een eigen Republiek (der Zeven Verenigde Nederlanden). Later werd deze periode bekend als de eerste periode van de Tachtigjarige Oorlog.

 

De macht van Spanje 

In 1602 werd de oprichting van de VOC afgedwongen door raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt en stadsambtenaar prins Maurits. (Kuipers, 2022). Het doel was om een krachtig militair en economisch wapen tegen Spanje te worden (Kuipers, 2022) door de bron van de Spaanse wereldmacht te veroveren! Dat wil zeggen, zijn rijkdommen in Oost en West. (Engelfriet, 2009). De Spaanse monarchie leefde daarvan. Hare macht teerde daarop. Een groot deel van de Spaanse rijkdommen kwam uit de fijne specerijhandel, peper, kaneel, nootmuskaat, foelie en kruidnagel. Spanje en Portugal, die destijds 1 kroon dienden, hadden deze specerijhandel in handen. Zo hadden zij ook de controle over een paar kleine eilanden in de Oost. De enige plek in de hele wereld, waar nootmuskaat, foelie en kruidnagel groeiden, de Molukken, Maluku.

 

Kruidnagels en nootmuskaat waren meer dan goud waard.

Kruidnagels en nootmuskaat waren vroeger kostbare goederen en stimulerende middelen, die rijkdom, prestige, stijl en pracht vertegenwoordigden. Mensen wisten niet waar deze specerijen vandaan kwamen, dus werd beweerd dat ze groeiden in de paradijselijke tuinen van Eden. Er wordt gezegd dat in die tijd kruidnagels en nootmuskaat letterlijk hun gewicht in goud waard waren. Vanwege de hoge waarde van specerijen in vergelijking met hun lage volume, behoorden ze tot de eerste producten die over zeer lange afstanden en complexe transcontinentale routes werden verhandeld. Vierduizend jaar geleden gebruikten de koningen van Syrië al kruidnagels voor rituelen en was al vanaf die tijd de drijfveer voor grote ontdekkingsreizen, de grondslag van oorlogen tussen koninkrijken en de oorsprong van de welvaart van vele steden. De zoektocht naar specerijen was dus een van de wortels van de Europese expansie (ontdekkingsreizen) en zo kwamen Spanje en Portugal bij de bron terecht: Maluku.

 

Onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (de Republiek).

Om de onafhankelijkheidstrijd voort te zetten en uiteindelijk te winnen, werd het plan "Nervi d’Espagne" ontwikkeld: snijd de Spaanse achillespees door (Jan Pieterzoon Coen, 1615). Wanneer Spanje en Portugal werden afgesneden van de specerijhandel zou dat tot financiële verzwakking leiden. Maar een monopolie op deze exotische specerijen verrijkte Nederland èn verzwakte financieel tegelijkertijd Spanje. Hiermee kon de Republiek hun leger versterken, meer land en hulpbronnen veroveren, handelssystemen opzetten en daardoor hun economie laten groeien. Vandaar dat de VOC een eigen leger mocht aanhouden, maar ook forten bouwen, overeenkomsten sluiten met de vorsten en oorlogen voeren. 

 

Twaalfjarig bestand uitgelezen kans voor een monopolie.

Vanaf de oprichting van de VOC waren er succesvolle reizen naar Molukken, maar een monopolie verkrijgen was nog ver weg. In 1609 werd een Twaalfjarig Verdrag getekend: een wapenstilstand tussen Spanje en de Republiek, die zou duren tot 20 april in 1621. Dit gaf de Republiek 12 jaar de tijd om een monopolie te realiseren. De VOC ging door met het aangaan van duurzame allianties met de Molukse eilandbewoners om zo een monopolie af te dwingen. 

 

Dit waren de voorwaarden van de VOC

1. Trouw zweren aan: 'Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden en bouwen aan Gouvernement van Amboyna en trouw zijn zolang we leven.' - In ruil bood de VOC hen bescherming.

 

2. Geen kruidnagel, nootmuskaat of foelie aan anderen verkopen, "Zonder iets over de prijs te zeggen." - De werkelijke prijs, die de VOC bood, bleek veel lager te zijn dan wat de Javanen, Makassaren en Britten ervoor wilden betalen. Bovendien werden alle vormen van handel met anderen onderdrukt.

 

Waarom de voorwaarden niet werkten

Nu konden de Molukkers niet zonder de rijstvoorraden van de Javanen, waarvan ze vanwege deze trouw waren afgesneden. De VOC was ook bereid rijst te leveren, maar die was duurder en van mindere kwaliteit door de slechtere vorm van transport. Als gevolg daarvan probeerden Molukkers hun producten aan de hoogste bieder te verkopen, zoals eeuwenlang hun gewoonte was. Dit leidde tot "ontrouwe" Molukkers, wat resulteerde in geweld! Na twaalf jaar vechten en onderhandelen op de Molukse eilanden was de VOC nog steeds niet dichter bij haar beoogde monopolie. Nu zou het Twaalfjarige Bestand spoedig eindigen, op 20 april 1621. Daarom werd Jan Pieterzoon Coen (Coen) aangesteld als algemeen-gouverneur en richtte hij zich op de Banda (eilanden), de enige plek waar nootmuskaat en foelie groeiden.

 

De gevolgen op een rij

12-02-1621 Coen kwam aan in Banda Neira met een 250 man garnizoen + 36 inheemse boten.

11-03-1621 Coen gaf opdracht tot een volledige aanval op Banda Besar, die binnen 24 uur werd ingenomen en de leiders gaven zich over en tekende een verdrag.

20-04-1621 Het Twaalfjarig Bestand eindigde.

21-04-1621 Coen dacht dat de eilandbewoners het getekende verdrag met de VOC zouden schenden. Dus toen een brandende olielamp in een slaapkamer op de grond viel, waren de Nederlanders ervan overtuigd dat er een grote Bandanese aanval gaande was. Coen reageerde meedogenloos. In de daaropvolgende dagen organiseerde hij invallen om dorpen op alle eilanden plat te branden en de resterende bevolking op schepen te laden om als slaaf in Batavia te worden verkocht. 44 leiders werden geboeid en ondervraagd op verdenking van het vermeende complot om de VOC-kooplieden te overweldigen.

 

08-05-1621 De gevangenen werden naar de binnenplaats van fort Nassau gebracht. Een officier las het vonnis voor. Een voor een werden de voormannen onthoofd en in stukken gehakt. Tevergeefs vroeg een leider in het Nederlands om vergiffenis: “Maar mijne heren, is er geen genade?” zoals een ooggetuige in zijn dagboek noteerde. De afgehakte hoofden werden op bamboespiesen gestoken en rond het fort uitgestald.

De executies konden het inheemse verzet echter niet stoppen, dus beval Coen zijn troepen om de eilanden te ontruimen en alle dorpen te vernietigen om de bevolking te dwingen zich over te geven. Sommige bronnen melden dat 14.000 mensen werden gedood en dat 800 mensen die het overleefden naar Batavia werden verscheept en later weer naar Banda werden teruggebracht om als slaven te werken. Andere bronnen zeggen dat een aanzienlijk aantal Bandanezen wist te ontsnappen of zelfs eerder was vertrokken en aanvallen had gepland om terug te vechten (digitale expositiegala, WFM 2022).

 

Van inwoner naar slaaf in eigen land

Kort gezegd, de Banda-eilanden werden ontvolkt. Coen stuurde de overlevers als gevangen naar Batavia. Vervolgens werden de Bandanezen als slaven teruggevoerd naar Banda om de nootmuskaatbomen te verzorgen. Het land op Banda werd verdeeld onder de Nederlandse boeren, die de plantages en hun slaven beheerden. Vervolgens paste de VOC deze methode van uitmoorden en controle toe, om ook de monopolie op kruidnagel in handen te krijgen.

 

Onafhankelijkheid van de Republiek

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden bleef vechten voor onafhankelijkheid tegen het verzwakte Spanje, wat ze uiteindelijk bereikten in 1648. Wat de VOC vervolgens voor de Nederlandse economie betekende is bekend. Minder bekend is, dat de winsten van de VOC voornamelijk uit de vier “fijne” specerijen, peper, kaneel, nootmuskaat (+foelie) en kruidnagel kwamen. Daarvan groeiden er twee enkel op Maluku, nootmuskaat (+foelie) en kruidnagel. Het was voor de Republiek een strategische meesterzet om vol in te zetten op een monopolie om zo de vijand Spanje te verzwakken en zichzelf te versterken om de Tachtigjarige onafhankelijkheidsoorlog te winnen. Wat totaal onbekend is, de prijs die het Molukse volk heeft moeten betalen in bloed. Zelfs na de onafhankelijkheid in 1648, bleef Nederland nog 300 jaar op Maluku. Driehonderdvijftig jaar onderdrukking en uitbuiting…

 

De VOC-mentaliteit: “Het doel heiligt de middelen”.

 

Een realistischer perspectief

“Maluku financierde de onafhankelijkheidsoorlog van Nederland en werkte als een katalysator voor de Nederlandse economie. Driehonderdvijftig jaar lang”.

 

Bronnen:

Kuipers 2022: https://historiek.net/het-grote-verhaal-van-de-voc/44345/ 

Engelfriet, 2009: (http://www.engelfriet.net/Alie/Aad/twaalfjarigbestand2.htm

Jan Pieterzoon Coen, 1615: https://www.boompsychologie.nl/media/5/9789461050366.pdf

West Fries Museum (WFM, Pala): pala.wfm.nl/1621-2

 

Boeken:

Nootmuskaat, Willem Oosterbeek, Geschiedenis van een wonderbaarlijk nootje, 2017.